Պատմության այս օրը. հունիսի 14

ՀԻՇԱՐԺԱՆ ՕՐԵՐ ԵՎ ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ՏՈՆԵՐ

Միջազգային

• Արյան դոնորի համաշխարհային օրը (World Blood Donor Day)

Այսօր արյան դոնորի միջազգային օրն է. 2005 թվականին Ժնևում, Առողջապահության համաշխարհային ասամբլեայի նստաշրջանում` ի պատիվ ավստրիացի բժիշկ Կարլ Լանդշտեյների, որը 1930թ. Նոբելյան մրցանակ է ստացել մարդու արյան խմբերի հայտնաբերման համար, հունիսի 14-ը հաստատվել է որպես Արյան դոնորի համաշխարհային օր:
Առաջին անգամ մարդուց մարդուն արյուն փոխներարկվել է 1819 թվականին Անգլիայում: Ներկայումս այն լայնորեն կիրառվում է վիրաբուժության, մանկաբարձության, գինեկոլոգիայի, այրվածքաբանության, վերակենդանացման և արյունաբանության ոլորտներում: Ժամանակին իրականացված արյան բաղադրամասի փոխներարկումը հաճախ փրկում է մարդու կյանքը:

• Ընտանի կենդանիների հիշատակի համաշխարհային օրը (World Pet Memorial Day) *
• Բլոգերի միջազգային օրը (International Weblogger s Day) *
• Լոգարանի միջազգային օրը (International Bath Day) *
• Ձեռնածության օրը (Juggling day) *

Ազգային

• ԱՄՆ - Ամերիկայի պատվի օրըր
• ԱՄՆ - Ազգային դրոշի օրը (National Flag Day) 
• ԱՄՆ - Բանակի ծննդյան օրը (Army Birthday)
• ԱՄՆ - Նյու Մեքսիկոյի ազգային օրը (National New Mexico Day)
• ԱՄՆ - Քույր քաղաքներից փախստականների համաշխարհային օրը (Twin Cities World Refugee Day)
• ԱՄՆ - Երեխաների ազգային օրը (National Children’s Day)
• ԱՄՆ - Աֆրիկյան նոր տարի (African New Year) *
• ԱՄՆ - Ռոբերտ Լա Ֆոլետ ավագի օրը (Robert La Follette Sr. Day) *
• ԱՄՆ - Հավատարմության երդման համար դադար վերցնելու օրը (Pause for the Pledge Day) *
• ԱՄՆ - Կանանց և երեխաների բռնության մասին իրազեկման օրը (Abused Women’s and Children’s Awareness Day) *
• ԱՄՆ - Երեխաներին ամերիկյան բազմամշակույթի մասին իրազեկման օրը *
• ԱՄՆ - Կախարդական շրջանների օրը (Magic Circles Day) *
• ԱՄՆ - Ելակով քաղցրաբլիթի ազգային օրը (National Strawberry Shortcake Day) *
• ԱՄՆ - Բուրբոնի ազգային օրը (National Bourbon Day) *
• ԱՄՆ - Մանկական ոտանավորների հիշողության  ազգային օրը (National Pop Goes the Weasel Day) *
• Ավստրիա - Հայրերի օրը 
• Բելգիա - Հայրիկի օրը 
• Էստոնիա - Սգո և կոմունիստական բռնությունների զոհերի հիշատակի օրը (Մերձբալթիկայի ազատության օրը)
• Լատվիա - Սգո և կոմունիստական բռնությունների զոհերի հիշատակի օրը (Մերձբալթիկայի ազատության օրը)
• Լեհաստան - Նացիստական համակենտրոնացման ճամբարներում զոհվածների հիշատակի օրը
• Լիտվա - Սգո և կոմունիստական բռնությունների զոհերի հիշատակի օրը (Մերձբալթիկայի ազատության օրը)
• Լիտվա - Սգո և հույսերի օրը
• Լյուքսենբուրգ - Մայրերի օրը (Mammendag) 
• Կանադա - Գետի օրը (Canadian Rivers Day)
• Կուբա - Էռնեստո Չե Գեվարայի օրը *
• Հայաստան - Տոն Կաթողիկե Սուրբ Էջմիածնի (Հայ առաքելական եկեղեցի)

Հայոց Եկեղեցու մեծ տոներից է Ս. Գրիգոր Լուսավորչի տեսիլքով Կաթողիկե Սուրբ Էջմիածնի հիմնադրման տոնը: Ըստ ավանդության՝ Խոր Վիրապում բանտարկությունից դուրս գալուց հետո Ս. Գրիգոր Լուսավորիչը տեսիլք է տեսնում, ուր Միածինը, ողողված հրաշափառ լույսով, իջնում է երկնքից և ոսկե ուռով զարկում Սանդարամետի գետնափոր մեհյանը` ցույց տալով այն տեղը, ուր պետք է կառուցվեր հայոց սուրբ հավատի տաճարը: Այստեղից էլ առաջացել է «Էջմիածին» անունը, այսինքն` էջ՝ (գրաբար) իջավ Միածինը: Ս. Գրիգոր Լուսավորիչն իր տեսիլքը պատմում է հայոց Տրդատ թագավորին: Արքայի հովանավորությամբ կառուցվում է Սուրբ Էջմիածնի՝ Աստվածածնին նվիրված Կաթողիկե մայր տաճարը: Քրիստոսի իջման տեղում էլ կառուցվում է Իջման Սուրբ Սեղանը: Էջմիածնի կառուցման աշխատանքներին ժողովրդի հետ մասնակցել են նաև Տրդատ թագավորը և Աշխեն թագուհին: 

• Հայաստան - Բռնադատվածների հիշատակի օրը

1994 թ. հունիսի 14 ին ՀՀ նախագահ Լ.Տեր-Պետրոսյանը ստորագրել է Բռնադատվածների մասին ՀՀ օրենքը։ Ստորագրման ամսաթիվը՝ hունիսի 14 ը ընտրվել էր այն պատճառով, որ 1949-ի հունիսի 13-ի լույս 14-ի գիշերը տասնյակ հազարավոր հայեր աքսորվեցին Ալթայի և Կրասնոյարսկի երկրամասեր Հայաստանից, Վրաստանից, Ադրբեջանից և ՌՖ-ի Կրասնոդարի երկրամասից՝ առանց իմանալու իրենց աքսորվելու պատճառը: Դա պարզ, ԽՍՀՄի Կոմկուսի վարքով սովորական ազգային դեպորտացիա էր, հերթականը ԽՍՀՄ-ում իրականացված 52 ազգային դեպորտացիաներից։ Պաշտոնական տվյալներով խորհրդային բռնազավթման տարիներին Հայաստանից բռնադատվել է 42.000 մարդ, զգալի մասը՝ գնդակահարվել։ 1952 թվականի տվյալներով` խորհրդային բանտերում կային 25.000 հայ։ Հայաստանում այսօր մոտ 6000 բռնադատվածներ և 8400 բռնադատվածների ժառանգներ կան, ովքեր 1937 և 1949 թվականներին աքսորվել են Հայաստանից։
2008-ի դեկտեմբերի 3-ին Երևանում բացվել է խորհրդային տարիներին բռնադատվածների հուշահամալիր։

• Մալավի - Ազատության օրը (Freedom Day) 
• Ռուսաստան - Տեքստիլ և թեթև արդյունաբերության աշխատողների օրը
• Ռուսաստան - Միգրացիոն ծառայություններ աշխատողների օրը 
• Ռուսաստան - Սուրճի հատիկների օրը
• Ֆոլկլենդյան կղզիներ - Ազատագրության օրը 

* Հունիսի 14-ի անսովոր տոների մասին (ռուսերեն)՝ այստեղ։

---

ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ԴԵՊՔԵՐ ԵՎ ԻՐԱԴԱՐՁՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

2002 - MN աստերոիդն անցնում է Երկրից մինչև Լուսինը եղած հեռավորության մեկ երրորդը կազմող 121 000 կմ հեռավորությունով:
1999 - ԱՄՆ-ի բարձրագույն դատարանը վերացնում է խաղա­տ­նե­րի հեռուս­տա­գովազդի 65-ամյա արգելքը։
1993 - Հայաստանի ռադիոն հաղորդում է, որ առավոտվանից ադրբեջանական բանակը հարձակվել է երեք ուղղություններով՝ Ասկերան, Մարտակերտ և Մարտունի:

• Հայկական ուժերը արժանի հակահարված են տվել: Խփվել է 3 տանկ: Երկու կողմից կան զոհեր:

1985 - Շենգենում (Լյուքսեմբուրգ) եվրոպական պետությունները պայմանագիր են ստորագրում, որը հետագայում կոչվում է «Շենգենյան համաձայնություն»։
1967 - Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը փորձարկում է իր առաջին ջրածնային ռումբը:
1965 - Փոլ Մաք Քարտնին ձայնագրում է «Yesterday» երգը։
1949 - Ստալինյան հրամանագրով Հայաստանից արտաքսվում է մոտ 13.000 հայ։
1941 - «Դավաճան ժողովուրդների արտաքսման մասին» ստալինյան հրամանագրով Էստոնիայից, Լիտվայից, Լատվիայից, Ուկրաինայից, Բելառուսից, Մոլդովայից արտաքսվում է 55.300 մարդ։

• Արտաքսվածների մի մասը զոհվում են ճանապարհներին։

1938 - Բենջամին Գրուշկինը արտոնագրում է քլորոֆիլը։
1915 - Երիտթուրքերը Կարինում իրականացրեցին հայ բնակչության զանգվածային ջարդեր:
1912 - Լիոնի (Ֆրանսիա) իշխանություններն ար­գե­լում են բոլոր այն ֆիլմերի ցուցադրությունը, որտեղ կատարվում են քրեա­կան հանցագործություններ։
1900 - Հավայան կղզիները հայտարարվում են ԱՄՆ տարածք:
1869 - Հիմնվեց Բաքվի Հռիփսիմյան օրիորդաց դպրոցը։
1834 - Իսահակ Ֆիշերը արտոնագրում է հղկաթուղթը։
1777 - Միացյալ Նահանգների սենատը երիզներով և աստղերով դրոշն ընդունում է որպես Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների դրոշ:
1225 - Ֆիլիպ թագավորին գահընկեց անելուց հետո, Հայոց իշխանական խորհրդի համաձայնությամբ, Կոստանդին պայլը իր 13-ամյա որդի Հեթումին պսակեց Զապել թագուհու հետ և հռչակեց Կիլիկիայի Հայոց թագավոր։
1158 - Հենրի Առյուծը Իզար գետի ափերին հիմնում է Մյունխեն քաղաքը:

---

ԾՆՎԵԼ ԵՆ

1969 - Շտեֆֆի Գրաֆ (Steffi Graf), գերմանացի թենիսիստուհի
1961 - Բոյ Ջորջ, անգլիացի ռոք երգիչ
1934 - Գուրգեն Մարտիրոսյան, հայ խորհրդային քիմիկոս
1931 - Լենա Փաշինյան, դերասանուհի
1928 - Էռնեստո Չե Գեվարա, մարքսիստ հեղափոխական, քաղաքական գործիչ, պարտիզան  
1925 - Անդրեյ Միքայելյան, ռադիոօպտիկայի գիտնական
1912 - Արշալույս Գաբրիելյան, երկրաբան
1811 - Հարիեթ Բիչըր Սթոու, ամերիկացի կին գրող («Քեռի Թոմի խրճիթը»)
1712 - Սայաթ-Նովա, բանաստեղծ-աշուղ

Վունց օր վուր ղարիբ բուլբուլը մե տարով բաղին կարոտ է
էնենց գու լա քու սիրողը՝ ձեռիդ յարաղին կարոտ է.
Դուն ուրիշի հիդ մի՛ խոսի, քու ճուրտը աղին կարոտ է.
Հասիլ է ծուցիդ շամամը՝ օսկե թաբախին կարոտ է։

Մե զադ չը կա՛ գուման ածիմ, ասիմ, Էն նըման Է գանքըդ
Անղալամ անզարնիշ քաշած օսկու պես Է փայլում ունքըդ
Բոյեմեդ չուրս մատն ավելի լըցվիլ Է դոշդ ու թիկանքըդ,
Զարով, աբրեշումով հուսած մազիրըդ շաղին կարոտ Է։

Դուն խոմ Է՛ն գլխեն գոված իս, յիս քիզ նուրմեկ գովիմ, արի
Ծուցըդ վարաղնած հուջրա Է, հուտ ունե մուշկ ու ամբարի
Յիրիք հարուր վացունուվից ամեն անդամըդ ղարարի,
Կուռըդ շիշմատ, մատնիրըդ մում՝ բըրոլե ճաղին կարոտ է: